พัฒนาการเด็กเล็ก | คู่มือการสังเกตและส่งเสริมในแต่ละช่วงวัย

การดูแล พัฒนาการเด็กเล็ก ถือเป็นเรื่องสำคัญที่ผู้ปกครองทุกคนควรใส่ใจ เพราะพัฒนาการในช่วง 0–3 ปี เป็นช่วงที่สมองและร่างกายของเด็กเติบโตเร็วที่สุด เด็กที่ได้รับการเลี้ยงดูอย่างเหมาะสมทั้งด้านอาหาร กิจกรรม และการสื่อสาร จะสามารถวางรากฐานที่ดีให้กับการเรียนรู้และการใช้ชีวิตในอนาคต

ความหมายและความสำคัญของพัฒนาการเด็กเล็ก

พัฒนาการเด็กเล็ก หมายถึง กระบวนการเติบโตและเปลี่ยนแปลงของ เด็กเล็ก ในด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม ภาษา และสติปัญญา ซึ่งแต่ละด้านมีความสัมพันธ์กันและส่งผลต่อการเรียนรู้ในอนาคต

พัฒนาการที่สมวัยช่วยให้เด็กมีทักษะชีวิตที่เหมาะสม
การสังเกตพัฒนาการตั้งแต่เนิ่น ๆ ช่วยให้ผู้ปกครองรู้ทันปัญหา เช่น พัฒนาการล่าช้า
การดูแลอย่างถูกต้องทำให้เด็กพร้อมเข้าสู่สังคมและการเรียนในวัยอนุบาล

พัฒนาการเด็ก ในแต่ละช่วงวัย

พัฒนาการเด็กแรกเกิด – 6 เดือน

ร่างกาย เริ่มยกศีรษะ นอนคว่ำได้ กลอกตามองสิ่งรอบตัว
ภาษา ส่งเสียงอ้อแอ้ ยิ้มตอบสนองคนรอบข้าง
อารมณ์ แยกเสียงพ่อแม่ออกจากคนแปลกหน้าได้
สังคม เริ่มสบตา ยิ้มตอบเมื่อมีคนเล่นด้วย

พัฒนาการเด็ก 6–12 เดือน

เริ่มนั่งได้เอง คลาน และเกาะยืน
พูดคำสั้น ๆ เช่น “แม่” “ปา”
แสดงความรู้สึก เช่น ดีใจหรือหงุดหงิด
ชี้นิ้วเพื่อขอสิ่งของ

พัฒนาการเด็กเล็กอายุ 1 ขวบ

เดินได้เองไม่ต้องเกาะ
พูดคำศัพท์ได้ 2–5 คำ
ชอบเลียนแบบพฤติกรรมของพ่อแม่
เล่นกับของเล่นที่มีลูกเล่นง่าย ๆ เช่น บล็อก

พัฒนาการเด็กเล็กอายุ 2 ขวบ

วิ่ง กระโดดปีนป่าย
พูดเป็นประโยคสั้น ๆ ได้
เริ่มแสดงความเป็นเจ้าของของเล่น
ทำกิจกรรมง่าย ๆ ด้วยตนเอง เช่น กินข้าวเอง

พัฒนาการเด็กเล็กอายุ 3 ปี

ควบคุมการขับถ่ายได้
พูดเป็นประโยคยาวและเข้าใจง่ายขึ้น
มีเพื่อนและเล่นเป็นกลุ่มเล็ก ๆ ได้
ชอบตั้งคำถาม “อะไร ทำไม”

ตารางพัฒนาการเด็กเล็ก (อ้างอิงตามกรมอนามัย)

ช่วงอายุ	พัฒนาการด้านกล้ามเนื้อใหญ่	พัฒนาการด้านกล้ามเนื้อมัดเล็ก–สติปัญญา	พัฒนาการด้านภาษา	พัฒนาการด้านสังคม–อารมณ์
0–1 เดือน	ยกศีรษะได้เล็กน้อย	จ้องหน้าได้สั้น ๆ	ร้องเพื่อสื่อสาร	ยิ้มตอบเมื่อมีคนเล่นด้วย
2 เดือน	นอนคว่ำแล้วยกศีรษะได้	มองตามวัตถุ	ส่งเสียงอ้อแอ้	ยิ้มทักเมื่อเห็นคนคุ้นเคย
4 เดือน	พลิกคว่ำ–หงายได้	เอื้อมหยิบของ	ส่งเสียงต่าง ๆ	หัวเราะเสียงดัง
6 เดือน	นั่งโดยมีที่พยุง	ใช้มือสองข้างหยิบของ	พูดพยางค์ซ้ำ เช่น “บา บา”	ตอบสนองเสียงเรียกชื่อ
9 เดือน	คลาน/เกาะยืนได้	หยิบของด้วยนิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้	พูดคำสั้น ๆ มีความหมาย	เล่นจ๊ะเอ๋ รู้จักคนแปลกหน้า
12 เดือน (1 ขวบ)	เดินโดยมีคนจูงมือ	หยิบของชิ้นเล็ก ๆ ได้	พูดคำง่าย ๆ 2–3 คำ	โบกมือลา เล่นตามคำสั่งง่าย ๆ
18 เดือน	เดินเองได้มั่นคง	ใช้ช้อนตักอาหารเอง	พูดได้ >10 คำ	เล่นสมมติเล็ก ๆ เลียนแบบพ่อแม่
2 ปี	วิ่งได้ เตะบอลได้	ต่อบล็อกไม้ได้ 4–6 ก้อน	พูดเป็นประโยค 2–3 คำ	เล่นกับเพื่อนได้บ้าง แสดงความเป็นเจ้าของ
3 ปี	กระโดด 2 ขาพร้อมกันได้	ต่อบล็อกไม้ >8 ก้อน วาดวงกลมได้	พูดเป็นประโยคยาว 4–5 คำ	ช่วยเหลือตนเองใส่เสื้อผ้าง่าย ๆ
4 ปี	ขี่จักรยานสามล้อได้	วาดรูปคนได้ 2–4 ส่วน	เล่าเรื่องสั้น ๆ ได้	เล่นกับเพื่อนเป็นกลุ่มเล็ก ๆ
5 ปี	กระโดดสลับขา เดินต่อส้นเท้าได้	วาดรูปคนมี 6 ส่วนขึ้นไป	ใช้ประโยคซับซ้อนได้	เริ่มเข้าใจการเล่นกติกา

หมายเหตุ

เกณฑ์เหล่านี้เป็นเพียงแนวทาง เด็กแต่ละคนอาจพัฒนาได้เร็วหรือช้ากว่ากำหนดเล็กน้อย
หากพบว่าเด็กมีพัฒนาการ ช้ากว่าเกณฑ์ชัดเจน ควรพาไปพบแพทย์หรือนักกิจกรรมบำบัด

พัฒนาการด้านต่าง ๆ ของเด็กเล็ก

ด้านร่างกายและการเคลื่อนไหว

เด็กเล็กจะเริ่มจากการควบคุมศีรษะ กลิ้ง คลาน เดิน และวิ่ง การออกกำลังกายผ่านการเล่นช่วยพัฒนากล้ามเนื้อ

ด้านภาษาและการสื่อสาร

เด็กแรกเกิดเริ่มจากเสียงร้อง → อ้อแอ้ → พูดคำเดี่ยว → พูดเป็นประโยค ความสม่ำเสมอในการพูดคุยกับเด็กช่วยพัฒนาทักษะนี้

ด้านอารมณ์และการควบคุมตนเอง

เด็กจะเริ่มแสดงอารมณ์ เช่น หัวเราะ ร้องไห้ และเมื่ออายุ 2–3 ปี จะเริ่มหัดควบคุมอารมณ์ เช่น การรอคอย

การดูแลอารมณ์และการฝึกควบคุมตนเองเป็นพื้นฐานของ สุขภาพจิตเด็กเล็ก ที่ดี

ด้านสังคมและการเข้าสังคม

เริ่มจากการเล่นคนเดียว → เล่นข้าง ๆ เพื่อน → เล่นร่วมกับเพื่อน

ด้านสติปัญญาและการเรียนรู้

เด็กเรียนรู้จากการสังเกต ทดลอง และเลียนแบบ ของเล่นและกิจกรรมช่วยกระตุ้นการคิดและแก้ปัญหา

ปัญหาพัฒนาการล่าช้าและการสังเกตสัญญาณเตือน

พัฒนาการล่าช้า อาจเกิดจากพันธุกรรม ภาวะโภชนาการ หรือสิ่งแวดล้อม
สัญญาณเตือน เช่น เด็กไม่สบตา ไม่พูดคำเดียวหลังอายุ 1 ปี ไม่เดินหลัง 18 เดือน
การทำ แบบทดสอบพัฒนาการเด็กเล็ก ตามเกณฑ์กรมอนามัยช่วยประเมินได้เบื้องต้น

หากพบสัญญาณพัฒนาการล่าช้า เด็กมีสิทธิ์ได้รับการคัดกรองและเข้าถึง สิทธิประโยชน์และบริการสำหรับเด็ก จากภาครัฐ

วิธีส่งเสริมพัฒนาการเด็กเล็กในชีวิตประจำวัน

กิจกรรมในบ้าน เช่น เล่นซ่อนหา ร้องเพลง
ของเล่นและเกม เช่น ตัวต่อ ดินน้ำมัน บล็อกไม้
ดนตรีและศิลปะ กระตุ้นสมองและทักษะการสื่อสาร
ฝึกเดิน โดยการจับมือหรือให้เด็กหัดเกาะเดิน

การส่งเสริมพัฒนาการเด็ก ในกิจกรรมต่าง ๆ ต้องคำนึงถึง ความปลอดภัยของเด็ก เป็นหลัก เพื่อเป็นการป้องกันการเกิดอุบัติเหตุไม่คาดคิดที่อาจจะเกิดขึ้นได้ทุกเวลา

ปัจจัยที่ช่วยส่งเสริมพัฒนาการเด็กเล็ก

โภชนาการเด็กที่เหมาะสม เช่น อาหารครบ 5 หมู่ และนมแม่
บทบาทครอบครัว การพูดคุย โอบกอด และการให้ความรักจากครอบครัว เป็น แนวทางการดูแลเด็กเล็ก ที่ง่ายและสำคัญที่สุด
การเตรียมเข้าอนุบาล การสร้างทักษะการเข้าสังคมและการช่วยเหลือตนเอง

แนวทางการดูแลพัฒนาการเด็กเล็กแบบองค์รวม

สังเกตพัฒนาการเป็นประจำ
จัดสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัยและส่งเสริมการเรียนรู้ การเลี้ยงดูเด็กเล็ก
ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเมื่อพบความผิดปกติ

การดูแลทั้งด้านพัฒนาการและ สุขภาพและการดูแลร่างกายเด็กเล็ก จะช่วยให้ลูกเติบโตอย่างสมบูรณ์ ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญของ NTK GoodHealth ได้ที่ Tel. 082-791-6559 / 091-710-5596 และ LINE. @ntkgood

คำถามที่พบบ่อย FAQ

Q1. พัฒนาการเด็กเล็กควรสังเกตจากอะไร?

ผู้ปกครองควรสังเกตการเคลื่อนไหว ภาษา อารมณ์ สังคม และสติปัญญา หากเด็กไม่เป็นไปตามเกณฑ์อาจเข้าข่ายพัฒนาการล่าช้า

Q2. ถ้าเด็กพัฒนาการช้าควรทำอย่างไร?

ควรพาไปพบกุมารแพทย์ เพื่อทำการประเมินเพิ่มเติม และเริ่มกิจกรรมบำบัดเพื่อกระตุ้นพัฒนาการตั้งแต่เนิ่น ๆ

Q3. ของเล่นอะไรเหมาะสำหรับเสริมพัฒนาการเด็กเล็ก?

ของเล่นที่ปลอดภัยและเหมาะกับวัย เช่น บล็อกไม้ ดินน้ำมัน หนังสือภาพ และของเล่นที่ช่วยฝึกกล้ามเนื้อมือ

Q4. อาหารมีผลต่อพัฒนาการเด็กเล็กหรือไม่?

มีผลอย่างมาก เด็กควรได้รับอาหารครบ 5 หมู่ โดยเฉพาะโปรตีน ไขมันดี และวิตามินที่ช่วยเสริมการเจริญเติบโต

Q5. ตารางพัฒนาการเด็กเล็กใช้ได้จริงหรือไม่?

ตารางพัฒนาการ เป็นแนวทางเบื้องต้นในการสังเกตพัฒนาการ แต่เด็กแต่ละคนมีความเร็วในการเติบโตที่แตกต่างกัน